Cây xạ đen ở Việt Nam được biết đến như một bài thuốc quý với tác dụng chữa nhiều loại bệnh khác nhau, đặc biệt được ứng dụng rộng rãi trong lĩnh vực Đông y và phục vụ cho việc nghiên cứu các chế phẩm thuốc, hay dược liệu. Vậy hôm nay chúng ta hãy cùng khám phá những điều kỳ diệu từ cây dược liệu quý này nhé.
Nguồn gốc và tên gọi của xạ đen
Cây xạ đen, với tên gọi tắt là xạ đen, trước đây được các nhà khoa học gọi là Xạ đen Châu Âu có tên khoa học là Celastrus hindsii.
Xạ đen thuộc loài thực vật thuộc họ Celastraceae. Cây xạ đen châu Âu còn có các tên gọi là bách giải, đồng triều, bạch vạn hoa, cây dây gối (thuộc Chi dây gối ), hay quả nâu, hoặc cây ung thư theo cách gọi của dân tộc Mường, Việt Nam.
Ở Việt Nam, cây xạ đen được trồng và nhân giống nhiều ở các vùng nổi tiếng về trồng và chăm sóc dược liệu như: Hòa Bình, Lạng Sơn,…
Đặc điểm của cây Xạ Đen
Cây Xạ đen thuộc loại cây dây leo thân gỗ, dáng mảnh, nhánh cây buông ra leo bám dài, mọc thành búi, dễ trồng. Khi trưởng thành, tán cây xạ đen mọc xòe ra bốn phía, nhưng tán thấp, không cao.
Thân cây dạng dây, một cây xạ đen trưởng thành thường có chiều dài từ 3-10m. Cành xạ đen tròn, đường kính chỉ vài mm, lúc non có màu xám nhạt, không có lông, sau chuyển sang màu nâu, có lông, về sau khi già có màu xanh. Cành xạ đen dẻo dai, khó gãy khi gặp phải gió lớn hay thời tiết xấu.
Phiến lá xạ đen hình bầu dục xoay ngược, thường có 7 cặp gân phụ, bìa có răng thấp, mặt lá không có lông, lá không rụng theo mùa, cuống lá dài 5 – 7mm.
Xạ đen trưởng thành sẽ ra hoa và kết quả. Chùm hoa xạ đen thường mọc ở ngọn hay ở nách lá, dài 5 – 10 cm. Cuống hoa dài từ 2 – 4mm, màu xanh thẫm giống màu lá xạ đen trưởng thành. Hoa xạ đen thuộc loại mẫu 5. Cánh hoa màu trắng muốt, trên đầu có những sợi lông tơ màu trắng, mọc ngược lên. Hoa xạ đen cái có bầu 3 ô.
Quả xạ đen nang hình trứng, dài cỡ 1 cm, nổ thành 3 mảnh. Hạt có áo hạt màu hồng. Hết xuân, sang đầu hè, là thời điểm thích hợp để xạ đen ra hoa bởi thời tiết ấm áp, đủ độ ẩm và lượng mưa luôn được cung cấp cần thiết, tạo điều kiện thuận lợi cho xạ đen sinh trưởng, phát triển, đơm hoa và kết trái.
Một năm xạ đen ra hoa một lần, thời điểm từ tháng 3 đến tháng 5 hàng năm, hoặc cũng có thể kéo dài thời gian ra hoa hơn nếu thời tiết thuận lợi và ôn hòa. Tuy nhiên, đến gần cuối năm, từ tháng 8 đến tháng 12, khi tiết trời mát mẻ và có phần hơi se se lạnh, đó là thời điểm xạ đen kết ra những chùm quả tròn xoe, xinh xắn.
Công dụng thần thánh đến từ Cây Xạ Đen
Cây xạ đen được biết đến với rất nhiều công dụng, nhưng đặc biệt có tác dụng to lớn trong Đông y. Được nhắc đến với công dụng nhiều nhất, đó chính là lá xạ đen. Vậy lá xạ đen có tác dụng to lớn như thế nào, cách sử dụng, điều chế và bảo quản ra sao? Bài viết này sẽ cung cấp cho các bạn những thông tin cần thiết và hữu ích đó, để chúng ta có thể sử dụng đúng cách và hiệu quả, nhằm cải thiện sức khỏe cho bản thân và cho những người thân xung quanh.
Như các bạn đã biết, tại Việt Nam, Hòa Bình là tỉnh đầu tiên phát hiện ra cây xạ đen, Sự phát hiện mang tính đột phá và kịp thời này của Giáo sư Lê Thế Trung và các nhà khoa học tại Học Viện Quân y đã mang đến nhiều giải pháp và hướng đi mới trong Đông y Việt Nam nói riêng và đông y thế giới nói chung.
GS Lê Thế Trung và các cộng sự của mình đã tìm thấy các hoạt chất quý báu trong cây xạ đen là Fanavolnoid, Quinon và Saponin Triterbenoid. Trong đó, nghiên cứu chỉ ra rằng Chất Fanavolnoid có tác dụng chống oxy hóa, phòng chống ung thư. Chất Quinon với công dụng làm cho tế bào ung thư hóa lỏng, cơ thể dễ dàng đào thải và tiêu trừ các chất độc được tích tụ lâu ngày. Saponin Triterbenoid chống nhiễm khuẩn và có tác dụng bảo vệ nhất định một số loại tế bào của cơ thể.
Với những công dụng to lớn kể trên, cây xạ đen được công nhận có hoạt chất chống ung thư hiệu quả, được xem là mạnh nhất trong các loại dược liệu có hoạt chất chống ung thư từ trước đến nay.
Mới đây nhất, đội ngũ nghiên cứu của Đại học Dược Hà Nội đã công bố nghiên cứu về cây xạ đen. Theo đó, kết quả công bố này công nhận khả năng hỗ trợ điều trị hiệu quả với các chứng hậu sản, các bệnh về gan, đau xương, đi tiêu lỏng, mẩn ngứa dị ứng, nóng sốt và đặc biệt là ung bướu.
Trong y học cổ truyền, cây xạ đen được dùng trong việc hỗ trợ điều trị mụn nhọt, ung thũng, tiêu viêm, giải độc, giảm tiết dịch, tăng cường sức đề kháng của cơ thể.
Ngoài ra cây xạ đen còn có một số tác dụng khác như: an thần, trị cao huyết áp, men gan cao, xơ gan, viêm gan. trị các bệnh viêm nhiễm, phòng và hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường.
Đông y Trung Quốc, cũng từng có bài nghiên cứu về công dụng của loài cây xạ đen. Hai tác giả bài nghiên cứu là 2 nhà khoa học Yao – Haur Kuo và Li – ming Yang Kou cũng mất đến hơn 12 năm nghiên cứu đã xác định được trong xạ đen có chất K10 và hàng loạt các hoạt chất khác như: saponin, alkaloid,… Đều là những hoạt chất giúp ức chế sự phát triển của các tế bào ung thư và làm chậm quá trình lão hóa của một số tế bào ung thư. Yao – Hảu Kuo và các cộng sự đã tiến hành nghiên cứu đánh giá sinh học lá xạ đen cho thấy hợp chất maytenfolone-A trong lá xạ đen có độc tính tế bào chống lại ung thư gan và ung thư biểu mô vòm họng.
Ta có thể thấy, tác dụng nổi bật của lá xạ đen trong việc phòng ngừa, hỗ trợ và điều trị các bênh liên quan đến ung thư, nhưng lá xạ đen cũng được biết đến như một loại thần dược cho các bệnh nhân có bệnh lý về gan.
Bệnh xơ gan: Cây xạ đen có thể điều trị các triệu chứng của bệnh xơ gan cực kỳ tốt, có tác dụng giúp một số mô sẹo và mô xơ tại gan bị hạn hạn chế sự hình thành. Đầu tiên, Xạ đen điều trị men gan cao vì cây xạ đen có thể giúp kiểm soát được men gan trong cơ thể cực kỳ hiệu quả: giúp kháng lại các loại virus do bệnh viêm gan gây ra. Đối với những người bệnh gan nhiễm mỡ sau khi sử dụng cây xạ đen thì tình trạng ức chế quá trình lipid giảm mạnh, điều này sẽ làm giảm đi tình trạng của bệnh một cách hiệu quả nhất.
Tác dụng thứ ba của cây xạ đen cho bênh nhân gan như: lá xạ đen giúp giải độc gan và làm mát gan: Do xạ đen là một loại thảo dược có công dụng làm mát gan cực kỳ hiệu quả và giúp cho cơ thể thanh nhiệt và thải độc tốt. Ngoài ra, cây xạ đen có thể loại bỏ đi những mụn xấu do tình trạng cơ thể bị nóng bên trong phát ra.
Ngoài những công dụng chữa các bệnh về ung thư hay gan, cây xạ đen được liệu cũng là một bài thuốc quý để điều trị các bệnh cơ bản về hệ thần kinh vì đặc cây xạ đen có tính hàn và vị hơi chát nên có thể điều trị rất tốt chứng mất ngủ và có thể giúp cải thiện được tình trạng mất ngủ, tăng tuần hoàn máu não cực kỳ hiệu quả.
Với những trường hợp huyết áp không ổn định, bệnh nhân có thể uống nước xạ đen hằng ngày để cải thiện tình hình bệnh.
Cách sử dụng cây, lá xạ đen hiệu quả
Cây xạ đen có nhiều công dụng trong đông y, nhưng không phải ai cũng biết cách sử dụng đúng và hiệu quả, đẻ xạ đen phát huy hết các đặc tính về dược liệu của mình. Bài viết này sẽ mang đến cho các bạn một số cách sử dụng cây xạ đen, đặc biệt là lá xạ đen, để các bạn có thể dễ dàng thực hiện theo.
Cách chế biến phổ biến và hiệu quả nhất hiện nay của lá xạ đen, đó chính là sắc lá lên để uống. Đây cũng là cách làm hay được áp dụng trong đông y đối với hầu hết các loại dược liệu.
Đầu tiên, bạn cần rửa sạch một lượng lá xạ đen nhất định (tùy theo tình trạng bệnh và theo liều lượng mà bác sĩ đã kê đơn cho bạn). Ngoài ra bạn cũng có thể sử dụng kèm với thân xạ đen, nhưng đối với thân bạn cũng rửa sạch, sau đó cắt thành từng khúc nhỏ. Sau đó, bạn cho các nguyên liệu trên khi đã được rửa sạch vào ấm sắc với khoảng 1-2 lít nước. Đun với lửa nhỏ âm ỉ khoảng 30 phút. Đến khi nước cạn còn khoảng 1 bát nhỏ nước cốt thì các bạn tắt bếp và uống thuốc ngay khi còn nóng để đạt được hiệu quả chữa bệnh cao nhất.
Nếu bạn là một người bận rộn, không có thời gian sắc nước, đun lâu thì có thể cho vào phích nước sôi hãm để uống dần. Tuy nhiên cách hãm bằng phích này sẽ làm mất một phần dược tính và vitamin tự hủy vì ủ nhiệt quá lâu, nên bạn cũng cần cân nhắc kĩ khi sử dụng phương pháp này hoặc có thể tham khảo ý kiến của bác sĩ đang điều trị bệnh cho bạn.
Bên cạnh đó, bạn cũng hoàn toàn có thể kết hợp đun lá, thân xạ đen cùng một số loại dược liệu khác như: bạch hoa xà thiệt thảo, bán chi liên để điều trị ung thư, u bướu; với trinh nữ hoàng cung, bạch hoa xà thiệt thảo để điểu trị ung thư cổ tử cung; với lá chó đẻ răng cưa để điểu trị xơ gan cổ chướng, viêm gan,…. Tuy nhiên khi kết hợp lá xạ đen, thân xạ đen với các loại dược liệu kể trê, bạn phải hoàn toàn lưu ý đến liều lượng và tỷ lệ kết hợp của các dược liệu này, để chúng phát huy tác dụng tối đa và không để xảy ra hiện tượng lạm dụng dược liệu vì sử dụng quá liều, cách tốt nhất là bạn nên tham khảo ý kiến của bác sĩ và các chuyên gia.
Cách trồng và chăm sóc cây xạ đen
Cách trồng xạ đen cũng khá đơn giản, bạn có thể rắc hạt xạ đen hoặc giâm cành của chúng. Sau khi mua được hạt xạ đen đáp ứng được chất lượng, bạn nên ngâm hạt giống này vào nước ấm khoảng 20 phút, sau đó vớt ra và trộn đều với cát. Các bạn nên đắp luống cao chừng 20 đến 25cm, độ rộng luống từ 80-100cm để đạt được khoảng cách khi gieo trồng. Khi gieo, bạn nên rải hạt giống thật đều tay, tiến hành đắp lên 1 lớp đất, sau đó là một lớp lá cây để che nắng. Sau khoảng 3-5 ngày, hạt xạ đen sẽ nhú mầm, theo dõi sức khỏe của cây xạ đen, bạn sẽ quyết định được thời điểm chuyển cây sang bầu đất để tạo điều kiện cho cây có thể sinh trưởng và phát triển tốt nhất.
Nếu lựa chọn cách giâm cành xạ đen, bạn cũng không tốn nhiều công sức, Việc bạn cần làm chỉ là cắt những cành xạ đen khỏe mạnh, có sức phát triển tốt dài từ 15-17cm, sau đó nhúng cành đã cắt vào dung dịch kích thích ra rễ, và giâm xuống vườn bình thường như những loại cây khác. Khi cành được giâm đã ra rễ màu nâu, bạn chuyển chúng sang vườn trồng để có thể phát triển và sinh trưởng tốt nhất.
Cây xạ đen thích hợp với loại đất thịt, đất đỏ và đất tơi xốp vì vậy người trồng cần cung cấp cho cây một độ ẩm vừa phải, không quá khô, cũng không quá ẩm ướt tránh ngập úng. Tiến hành bón lót khi cây đầy tuổi, sau khoảng 6 tháng gieo trồng. Từ năm thứ 2 trở đi, ta tiến hành tỉa bớt lá để cây thoáng mát và hạn chế sâu bệnh, mỗi năm chỉ nên tỉa cây 2 lần, thường là sẽ tỉa vào tháng 4 và tháng 9, khi thời tiết không quá nóng, quá lạnh, mà ôn hòa, mát mẻ để tránh thiệt hại cho cây trồng.
Cây xạ đen là cây dược liệu thật thần kỳ và quý hiếm. Xạ đen cũng rất dễ trồng và chăm sóc. Hãy cùng chăm sóc một cây xạ đen thật tươi tốt để phục vụ sức khỏe của gia đình bạn nhé!
Xem thêm:
Là một người yêu hoa, thích trồng cây và chia sẻ mọi thứ về sân vườn.